Perspektywa neoinstytucjonalna w badaniach nad przemianami szkolnictwa wyższego w Polsce

The aim of the paper is to explore the use of the new institutional perspective in the research of transformation of the Polish higher education. The paper viewpoint is that world society exercises massive influence on national systems of higher education and they tend to evolve into system convergence. This process is particularly well observed in countries like Poland that after decades of isolation became widely exposed to transnational trends which in the past had shaped higher education systems in western countries. The paper tries to demonstrate that a) the Polish higher education system creates a unique opportunity for neo-institutional theory to be critically tested in situation of rapid, spontaneous and dynamic changes that is taking place in the country of long and well-established academic tradition as well as a strong position of the academic community; b) the paper also makes a methodological claim by stating that any analysis that aspire to understand current discussions, conflicts and developments in the Polish higher education cannot ignore its past legacy. To contrary, they need to take seriously into account well institutionalized academic institutions, customs and habits that helped academics to keep universities going under undemocratic conditions.Celem artykułu jest przedstawienie neoinstytucjonalnej perspektywy analiz procesów zachodzących w polskim szkolnictwie wyższym. Pod wpływem działania społeczeństwa światowego (Meyer i in., 1997) narodowe systemy (w tym polski) stopniowo zmierzają w kierunku konwergencji. Jest to szczególnie widoczne w takich krajach, jak Polska, które po dłuższym okresie izolacji zostały wystawione na działanie procesów globalnych, przez dekady kształtujących systemy krajów Europy Zachodniej. W artykule starano się pokazać, że: a) polskie przemiany w szkolnictwie wyższym stwarzają okazję do przetestowania, a nawet rozbudowania neoinstytucjonalnej teorii w warunkach głębokich i dynamicznych przeobrażeń, które miały miejsce w kraju o bogatej tradycji akademickiej i silnej pozycji społeczności naukowej; b) badania nad współczesnymi przemianami w polskim szkolnictwie wyższym nie mogą dokonywać się w oderwaniu od jego historycznego dziedzictwa, a także politycznych warunków jego funkcjonowania przez niemal cały XX wiek. Istotnie zwiększyły one znaczenie nieformalnych, akademickich czy uczelnianych zwyczajów i obyczajów, które w trudnym okresie niedemokratycznych rządów pozwalały uczelniom w miarę normalnie funkcjonować

Przyszłość uniwersytetu, jego kształtu, funkcji i wzorów działania

This article contains the author’s reflections about the book The Enterprising University. Reform, Excellence and Equity.  A set of articles gathered and edited by Gareth Williams, a leading British researcher into problems with higher education, is incorporated into the body of a discussion on the future of universities, their shape, functions and models of activity. The first part of the book is an attempt to diagnose the situation with higher education in the United Kingdom and in the Commonwealth in the face of a parallel propagation of higher education and a gradual reduction in public spending on academic education. The second part is entirely devoted to changes in the organisation and management of the higher education institutions which lie at the centre of the processes of liberalisation of higher education. In his review the author pays special attention to the higher education institutions cooperating with the sector of enterprises, as well to threats to the development of the universities as a result of a process of their commercialisation, and to the necessity to redefine the role of scientist.W artykule zawarte są refleksje Autora na temat książki The Enterprising University. Reform, Excellence and Equity  (Open University Press, Buckingham 2003). Zbiór tekstów zebranych i opracowanych przez czołowego brytyjskiego badacza problemów szkolnictwa wyższego - Garetha Williamsa - wpisuje się w nurt dyskusji na temat przyszłości uniwersytetu, jego kształtu, funkcji oraz wzorów działania. Książka, zawierająca czternaście opracowań autorów związanych ze szkolnictwem wyższym, poświęcona jest wieloaspektowej analizie procesu urynkowienia uniwersytetów w Wielkiej Brytanii i krajach Commonwealthu. Autorzy opracowań zawartych w pierwszej części tomu podejmują próbę diagnozy sytuacji szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii w perspektywie równoległych procesów upowszechnienia studiów wyższych oraz stopniowego ograniczania środków publicznych przeznaczanych na szkolnictwo akademickie. Część druga jest poświęcona zmianom w organizacji i zarządzaniu instytucji akademickich, które znajdują się w centrum procesu liberalizacji szkolnictwa wyższego. Autor recenzji zwraca szczególną uwagę na nowe formy współpracy między szkołami wyższymi a sektorem przedsiębiorstw, a także na zagrożenia rozwoju uniwersytetu wynikające z urynkowienia instytucji akademickich oraz na konieczność redefinicji roli uczonego

Z tradycji w nowoczesność. Brytyjskie uniwersytety w drodze do społeczeństwa wiedzy

Since 12th century British universities have functioned as small, hermetic, autonomous and, above all, elitist institutions. However, over the last fifty years this model has undergone fundamental transformations and British universities lost their elitist, class-based nature, turning into mass education establishments. This change has been accompanied by commercialisation of knowledge and academic institutions as well as the gradual adoption of commercial organisational patterns along with corporate governance culture. As universities gradually opened to the outside world and the research community became more active, this process turned out to be the key driver of change. The opening-up process did not always win the support and enthusiasm in the academic community and many changes were made against firmly opposed academicians. However, subsequent governments, whether conservative or labour, showed strong political determination in overturning traditional patterns and in modernising the governing mechanisms of university life. The author discusses reforms in the UK higher education, aimed at redefining the place and role of universities in the society.Od XII wieku uniwersytety brytyjskie były instytucjami niewielkimi, hermetycznymi, funkcjonującymi w sposób autonomiczny, a przede wszystkim elitarnymi. W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat model ten uległ fundamentalnym przekształceniom, a brytyjskie uczelnie utraciły elitarny (klasowy) charakter, przekształcając się w instytucje o charakterze masowym. Tej zmianie towarzyszy też proces komercjalizacji wiedzy i instytucji akademickich oraz stopniowego przyjmowania przez uczelnie wzorów funkcjonowania organizacji komercyjnych wraz korporacyjną kulturą zarządzania. Głównym motorem zmian było stopniowe otwieranie się uczelni na świat zewnętrzny i aktywizacja środowiska naukowego. Uspołecznienie uniwersytetów nie zawsze odbywało się przy poparciu i entuzjazmie środowiska akademickiego, a wiele zmian zostało dokonanych przy stanowczym sprzeciwie uczonych. Jednak kolejne rządy - czy to konserwatywne, czy też laburzystowskie - wykazywały silną determinację polityczną w przełamywaniu tradycyjnych wzorów i modernizacji mechanizmów funkcjonowania uczelni. Autor omawia reformy w brytyjskim szkolnictwie wyższym, których celem była redefinicja miejsca i roli uniwersytetów w społeczeństwie

W poszukiwaniu nowego paradygmatu zarządzania uniwersytetami w Polsce

The author discusses suggested changes in organisation and management of Poland’s academic institutions, The conclusions are based on author’s own research conducted at University College London (UCL), and extensive literature on the subject. First, opportunities and threats arising from strong organisational leadership are analysed. The author proposes bestowing vice-chancellors with strategic managerial competencies, departure from democratic elections of university authorities and introduction of the committee system which has proven effective in the United Kingdom. Moreover, the article considers the possibility of expanding dean’s authority in the management of (academic) resources and modernising labour relations to enable fuller utilisation of researchers’ intellectual potential. To this end, internal assessment procedures could be used more comprehensively and systematically to ensure continuous performance improvements. The last section is devoted to entrepreneurial thinking in the academic world; to accommodate to such style of thinking an institutional strategy must be defined and organisational conformism must be applied at all organisational levels when pursuing targets.Autor przedstawia propozycje zmian w zakresie organizacji i zarządzania polskimi uczelniami akademickimi. Wnioski zawarte w artykule zostały zaczerpnięte z badań autorskich przeprowadzonych w University College London (UCL), a także z bogatej literatury przedmiotu. W pierwszej kolejności analizie poddane zostają szanse i zagrożenia związane z wprowadzeniem silnego przywództwa organizacyjnego. Autor postuluje nadanie rektorowi strategicznych kompetencji menedżerskich, odejście od demokratycznego wyboru władz akademickich i wprowadzenie - sprawdzonego na gruncie brytyjskim - kolegialnego the committe system. Ponadto w artykule rozważana jest możliwość zwiększenia władzy dziekańskiej w zakresie zarządzaniu zasobami (akademickimi), a także modernizacja relacji pracowniczych, które umożliwiłyby pełniejsze korzystanie z potencjału intelektualnego uczonych. W tym samym celu autor opowiada się za pełniejszym i systematycznym użyciem wewnętrznych procedur ewaluacyjnych, służących do stałego podnoszenia jakości funkcjonowania uczelni. W ostatniej części poruszona zostaje kwestia myślenia przedsiębiorczego w świecie akademickim, wymagającego określenia instytucjonalnej strategii oraz organizacyjnego konformizmu w realizacji wytyczonych celów na wszystkich poziomach funkcjonowania organizacji

Czech and Polish Higher Education -- From Bureaucracy to Market Competition

This article aims to compare two aspects of the education systems in two East European countries. As the political history of the Czech Republic & Poland in the past fifty years is similar, the authors compare the countries' development in tackling educational inequalities & attempt to evaluate their policies & reforms from the beginning of socialism to date. Despite many similarities & identical outcomes in the past (no effect in lowering levels of educational inequalities), these countries undertook two different approaches to the transformation of higher education after 1989. The specific current developments in higher education in the Czech Republic & Poland have been caused by conservative & reserved legislation in the former & the creation of new, very liberal rules for establishing non-state higher education institutions in the latter. As there emerged a considerable difference in the number of higher education institutions in each country, the authors show the negative impact on educational inequalities & the social consequences of the enormous increase in the number of students & private universities. Despite different approaches, the countries face many similar problems, such as quality assurance, a shortage of staff, & information asymmetry. These problems seem to be sharper in Poland, but it is only a matter of time for the Czech Republic

Rady powiernicze w szkolnictwie wyższym

The subject of this article is supervisory boards in European higher education. The analysis covers the process of shaping the idea of councils in various traditions of higher education, paying particular attention to the role they were assigned to building relations between universities and the external environment. This work is not only of historical nature, although a large part of it is devoted to the analysis of the discourse on the process of establishing and organizing councils in European universities. Its central element is the analysis of supervisory boards in universities in terms of their authority and responsibility, the manner of appointing/dismissing their members, accounting for a trustee and, above all, their composition, in particular, the participation of representatives of external stakeholders. In the last part - referring to the experience of other countries - the issue of potential challenges that arise for Polish higher education in relation to the publicly discussed possibility of establishing supervisory boards at Polish universities is addressed.Przedmiotem niniejszego artykułu są rady powiernicze w europejskim szkolnictwie wyższym. Analiza obejmuje proces kształtowania się idei rad w różnych tradycjach szkolnictwa wyższego, zwracając szczególną uwagę na rolę, jaką im przypisywano w budowaniu relacji między uczelniami a otoczeniem zewnętrznym. Praca nie ma wyłącznie charakteru historycznego, choć jej duża część poświęcona jest analizie dyskursu dotyczącego procesu powoływania i organizacji rad powierniczych w europejskich uczelniach. Jej centralnym elementem jest analiza modeli rad powierniczych w uczelniach pod względem posiadanej władzy oraz odpowiedzialności, sposobu mianowania/odwoływania ich członków, rozliczania rady powierniczej, a nade wszystko ich składu,w tym zwłaszcza udziału reprezentantów zewnętrznych interesariuszy. W ostatniej części – nawiązując do doświadczeń innych krajów – poruszona zostaje kwestia potencjalnych wyzwań, jakiewynikają dla polskiego szkolnictwa wyższego w związku z publicznie dyskutowaną możliwościąpowołania rad powierniczych w polskich uczelniac

Uciec, ale dokąd…

This article is one of the voices in the discussion on the semi-peripheral nature of knowledge production systems, inspired by the publication of Gra Peryferyjna by Tomasz Warczok and Tomasz Zarycki. Author focuses on the scenarios of the liberation of Polish social sciences from the semi-periphery of global science, while addressing the conditions for the possibility of breaking with the existing state of dependence of Polish science on central systems of knowledge production.Niniejszy artykuł stanowi jeden z głosów w dyskusji nad półperyferyjnym charakterem systemów rodukcji naukowej, dla której pretekstem była publikacja książki Gra peryferyjna Tomasza Warczoka i Tomasza Zaryckiego. Autor skupia się w nim na scenariuszach wyswobodzenia się przez polskie nauki społeczne z (pół)peryferii globalnej nauki, jednocześnie podejmując kwestię arunków możliwości zerwania z istniejącym stanem zależności polskiej nauki od systemów entralnych